ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 3، خرداد 1401 ، شماره پی در پی 73

سبک‌شناسی اشعار فراهی هروی

صفحه (119 - 137)
احمد علیزاده (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1400

چکیده

زمینه و هدف: بررسی سبک‌شناسانه را نظر به میزان دقّت و ارزیابی همۀ جوانب یک اثر، باید دقیقترین و مطمئنترین شیوه برای سنجش اثر ادبی دانست. موضوع این پژوهش تحلیل سبکی دیوان فراهی هروی از سه منظر سطح زبانی، فکری و ادبی است. در این مقاله کوشش شده ضمن تحلیل سبکی دیوان، میزان تأثیر فراهی هروی از شاعران همعصر و شاعران پیش از او با ارائه شواهد شعری تبیین شود.

روش مطالعه: پژوهش پیش رو، مطالعه ای است نظری که به شیوۀ پژوهش کتابخانه ای انجام شده است. محدوده و جامعۀ موردمطالعه، دیوان فراهی هروی به تصحیح احمد بهشتی شیرازی است که در نشر روزنه منتشر شده است.

یافته ها: با عنایت به اینکه فراهی هروی شاعر دهۀ نخست سدۀ دهم است و شعر او صبغۀ عرفانی دارد، به پیروی از سنّت رایج در بین شاعران پس از عصر حافظ، سروده های او هم از حیث زبان و هم از حیث محتوا و مضامین متأثر از شعر مولانا و خواجۀ شیراز است. سوای تأثیرپذیری از مولانا و حافظ، نشانه های بارزی از تأثر او از عطار، عراقی، سعدی، جامی و شاه نعمت‌الله ولی دارد. غزل او بر غزل فیض کاشانی مؤثر بوده است.

نتیجه گیری: اثرپذیری فراهی از شعر مولانا میتواند ناظر به همسویی فکری و اشتراک معتقدات آنان باشد. تأثر او از حافظ تحت تأثیر سنّت شعری رایج در شعر فارسی قرن نهم و قرون بعد است که شاعران تشّبه و استقبال از شعر حافظ را نشانۀ تشخّص شعرشان میپنداشته اند. اما تأثیرپذیری او از شاعران دیگر میتواند ناظر به مطالعۀ آثار آنان و استلذاذ از هنر شاعریشان باشد. غزل او ّمتضّمن اندیشه های بلندی توحیدی-عرفانی است و از جهات گوناگون شایان مداقّه و تحلیل.

کلمات کلیدی
فراهی هروی , دیوان , تحلیل سبکی , سطح زبانی , سطح فکری , سطح ادبی

• احادیث و قصص مثنوی، فروزانفر، بدیع الزمان (1385) چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
• حدیقه الحقیقه، سنایی غزنوی، ابوالمجد (1383) تصحیح مدرّس رضوی، چاپ ششم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• دیوان، اصفهانی، جمال الدین عبدالرزاق (1362) تصحیح وحید دستگردی، چاپ دوم، تهران: سنایی.
• دیوان، جامی، نورالدین (1378) تصحیح اعلاءخان افصح زاد، تهران: میراث مکتوب.
• دیوان، حافظ، شمس الدین (1394) تصحیح غنی-قزوینی، چاپ ششم، تهران: ققنوس.
• دیوان، عطار، فریدالدین (1374) تصحیح تقی تفضّلی، چاپ هشتم، تهران: علمی و فرهنگی.
• دیوان، فراهی هروی، معین الدین (1395) تصحیح احمد بهشتی شیرازی، تهران: روزنه.
• دیوان، فیض کاشانی، محسن (1381) تصحیح مصطفی فیض کاشانی، چاپ دوم، تهران: اسوه.
• دیوان، وحشی بافقی، کمال الدین (2536) تصحیح حسین نخعی، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
• رسائل، انصاری، خواجه عبدالله (1377) تصحیح محمّد سرور مولایی، چاپ دوم، تهران: توس.
• شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم (1374) چاپ مسکو، ویرایش سعید حمیدیان، تهران: داد.
• فرهنگ سخن، انوری، حسن (1387) چاپ ششم، تهران: سخن.
• کارنامۀ احمد جام نامقی، فاضل، علی (1383) تهران: توس.
• کلیات شمس، مولوی، جلال الدین (1386) تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، چاپ دوم، تهران: هرمس.
• کلیات، سعدی، مصلح الدین (1385) تصحیح محمدعلی فروغی، چاپ سوم، تهران: زوّار.
• کلیات، شاه نعمت الله ولی، نورالدین (1374) تصحیح جواد نوربخش، چاپ نهم، بی جا.
• کلیات، عراقی، فخرالدین (1386) تصحیح نسرین محتشم، چاپ سوم، تهران: زوّار.
• لغتنامه، دهخدا، علی اکبر (1377) چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• مثنوی، مولوی، جلال الدین (1385) تصحیح نیکلسون، چاپ سوم، تهران: هرمس.
• مخزن الاسرار، نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1380) تصحیح وحید دستگردی، ویرایش سعید حمیدیان، چاپ پنجم، تهران: قطره.
• منطق‌الطیر، عطار، فریدالدین (1385) تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران: سخن.
• نقد نثر تفسیر حدائق الحقایق، رضایی، محمّد، پورسلیمی، سعیده، بهار ادب، سال ششم، شمارۀ 19، بهار 1392، صص 239-258.
• نقد و تحلیل آثار احمد جام، فاضل، علی (1373) تهران: توس.